Uprawa chmielu
Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) należy do rodziny konopiowatych i jest wieloletnią rośliną użyteczną. Jest to roślina pnącą, charakteryzującą się rozdzielnopłciowością, tj. kwiaty męskie i żeńskie zawiązują się na oddzielnych roślinach. Jedynie żeńskie kwiatostany przekształcają się w owocostany (szyszki), dlatego do celów przemysłowych uprawia się wyłącznie rośliny żeńskie. Chmiel wykorzystywany jest głównie w przemyśle browarniczym jak również w farmaceutycznym i kosmetycznym.
Zimuje on w glebie w formie karpy (zmodyfikowany, skrócony pęd podziemny), z której na wiosnę wyrastają nadziemne części (wegetatywne i generatywne). Pędy, które początkowo rosną prosto, zaczynają się skręcać wokół podpór, zawsze w prawą stronę. Po zakończonym wzroście na długość (około 9 metrów), roślina zaczyna wypuszczać pędy boczne (około 1,5 m), to na nich właśnie pojawiają się kwiatostany- szyszki. Cykl życiowy części nadziemnej chmielu trwa jeden sezon wegetacyjny.
Zabiegi agrotechniczne, które są stosowane na plantacjach chmielu mogą wpływać dodatnio (nasilanie) lub ujemnie (ograniczanie) na zagrożenia powodowane przez czynniki abiotyczne i biotyczne. Niezwykle istotne jest poznanie wpływu poszczególnych zabiegów pielęgnacyjnych i uprawowych na rośliny oraz środowisko.
Stanowisko pod uprawę chmielu wpływa bezpośrednio na wzrost i rozwój rośliny, optymalne warunki pozwalają roślinom na wytworzenie lepszego plonu oraz większej odporności na czynniki chorobotwórcze. Wybór stanowiska jest o tyle istotny gdyż gatunek ten jest uprawiany na tym samym polu nawet przez kilkadziesiąt lat.
Ze względu na to, że chmiel jest rośliną wieloletnią, starannie przygotowana gleba to podstawa. Przygotowanie stanowiska pod uprawę obejmuje szereg zabiegów agrotechnicznych, które powinny poprawić strukturę gleby oraz wzbogacić w substancje organiczne jej głębsze warstwy (20-40 cm). Po posadzeniu roślin, zabiegi uprawowe zostaną ograniczone jedynie do międzyrzędzi.
Dobór odpowiednich sadzonek powinien zostać przemyślany. Do celów produkcyjnych chmiel zostaje rozmnażany wegetatywnie. Aby założyć plantację należy zdecydować się na jeden rodzaj sadzonek:
– sadzonki nieukorzenione (sztobry),
– sadzonki ukorzenione (uzyskane ze sztobrów),
– sadzonki wolne od wirusów i wiroidów (uzyskane przez ukorzenianie niezdrewniałych fragmentów pędów zdrowych roślin matecznych)
Rodzaj oraz jakość wykorzystanych sadzonek mają wpływ na skuteczność przyjęcia oraz na wzrost i plonowanie chmielu w pierwszych latach uprawy.
Jako, że chmiel jest gatunkiem światłolubnym, rośliny powinny być sadzone w odległościach zapewniających im równomierny dostęp promieniowania słonecznego. Rozstawa powinna również pozwalać na swobodne wykonanie zabiegów pielęgnacyjnych (z użyciem ciągnika lub urządzeń mechanicznych), standardowo odległość miedzy rzędami chmielu wynosi 3m, a odległość roślin w rzędzie wynosi około 1,2-1,5m (w zależności od bujności odmiany).
Dobór odmiany zależy od przeznaczenia chmielu, są odmiany bardziej goryczkowe lub bardziej aromatyczne, należy też zwrócić uwagę na podatność danej odmiany na choroby.
Chmiel tak jak każda roślina uprawna narażony jest na infekcje chorobowe. Zdecydowanie największe znaczenie gospodarcze w uprawie chmielu mają dwie choroby: mączniak rzekomy, trochę mniejszego znaczenia mączniak prawdziwy oraz werticilioza.
Mączniak rzekomy chmielu to jedna z najbardziej rozpowszechnionych chorób, która występuje we wszystkich regionach jego uprawy. W przypadku sprzyjających warunków oraz silnego porażenia, może nawet dojść do całkowitej utraty plonu. Sprawcą choroby jest grzyb Pseudoperonospora humuli, który poraża zarówno podziemne jak i nadziemne części rośliny. Pierwsze objawy pojawiają się już wiosną na młodych pędach (infekcja pierwotna). Porażone pędy są skrócone, natomiast liście są kruche, koloru żółtozielonego, blaszki liściowe wywijają się ku dołowi (pędy kłosowate). Na spodniej stronie liści można zauważyć szaro-fioletowy nalot, utworzony z grzybni i zarodników konidialnych. Zarodniki te umożliwiają patogenowi rozprzestrzenianie się i atakowanie następnych roślin (infekcja wtórna). Objawy infekcji wtórnej mogą pojawiać się na pędach, liściach, szyszkach i kwiatach. Porażone liście pokryte są kanciastymi plamami, które początkowo są chlorotyczne, ale szybko ulegają nekrozie. Czasami dochodzi również do wtórnej infekcji pędu głównego, już po naprowadzeniu na przewodniki, jest on wtedy zahamowany we wzroście oraz przestaje owijać się wokół przewodnika, odchylając się od niego. Porażone kwiatostany brązowieją, zasychają i następnie opadają. Nasilenie obiawów na szyszkach zależne jest od fazy rozwojowej, w której doszło do infekcji. Porażenie młodych szyszek skutkuje zahamowaniem ich rozwoju i zasychaniem. Choroba może się również objawiać na szyszkach w pełni rozwiniętych tworząc charakterystyczne smugi przebiegające wzdłuż listków okrywowych. Patogen zimuje w postaci grzybni, która rozrasta się w śpiących pąkach (w górnej części karpy). Występowaniu mączniaka rzekomego sprzyja umiarkowana temperatura oraz wysoka wilgotność. Przy takich warunkach otwarte aparaty szparkowe ułatwiają wnikanie sprawcy choroby. Warunki sprzyjające chorobie pojawiają się w wielokrotnie podczas sezonu wegetacyjnego, przez co konieczne jest stałe kontrolowanie zdrowotności roślin.
Niechemiczna ochrona plantacji chmielu głównie skupia się na zasadach agrotechnicznych i hodowlanych, które mają na celu:
– regulacje mikroklimatu plantacji tak aby był niekorzystny dla rozwoju sprawcy choroby,
– zwiększenie odporności rośliny matecznej na porażenie,
– ograniczenie liczebności organizmów patogenicznych
Chmiel jest rośliną, którą trzeba intensywnie chronić przed chorobami. Użycie środków ochrony roślin jest wskazane dopiero gdy wyczerpane zostaną wszystkie inne metody oraz gdy osiągnięty zostanie próg ekonomicznej szkodliwości. Przy wyborze środka należy zwrócić uwagę na jego mechanizm działania oraz ryzyko uodparniania się patogenów. Dostępne na rynku środku ochrony roślin stosowane w uprawie chmielu w walce z mączniakiem rzekomym zawierają substancje aktywne tj. fosfoetyl glinu, związki miedzi (wodorotlenek miedzi, tlenochlorek miedzi, trizasadowy siarczan miedzi) oraz cymoksanil. Produktem polecanym do zabiegów fungicydowych przeciwko mączniakowi rzekomemu chmielu jest środek firmy Synthos Agro – CURZATE Cu 49,5 WP(tlenochlorek miedzi 450 g/kg, cymoksanil 45 g/kg). Środek ten zawiera dwie substancje aktywne tlenochlorek miedzi o działaniu kontaktowym oraz cymoksanil charakteryzujący się działaniem wgłębnym. Produkt CURZATE Cu 49,5 WP można stosować zapobiegawczo i interwencyjnie. Środek polecany jest do aplikacji bezpośrednio po naprowadzeniu chmielu na przewodniki oraz wykonując drugi zabieg po osiągnięciu przez chmiel siatki. Podczas badań polowych dla produktu CURZATE Cu 49,5 WP nie stwierdzono powstawania odporności organizmów szkodliwych będących celem zwalczania środka.
Na skuteczne zwalczanie patogenów w chmielu składa się wiele elementów: wybór odpowiedniej odmiany, sposób uprawy, nawożenie, umiejscowienie plantacji oraz stosowanie odpowiednio dobranych środków ochrony roślin. Tylko dbając o wszystkie te elementy w myśl integrowanej ochrony roślin jesteśmy w stanie skutecznie ochronić plantację chmielu jednocześnie dbając o środowisko naturalne.
